ધો.10 વિજ્ઞાન પ્ર – 3 ધાતુઓ અને અધાતુ સ્વાધ્યાય (std 10 science ch3) પાઠયપુસ્તકના Intext તેમજ સ્વાધ્યાયના તમામ પ્રશ્નોના સંપૂર્ણ અને આદર્શ ઉત્તરો આપવામા આવ્યા છે.
નીચે આપેલ અનુક્રમણિકામાં જે પ્રશ્ન પર ક્લિક કરશો તે પ્રશ્નનો ઉત્તર જોવા મળશે.
પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 40
std 10 science ch3
1. એવી ધાતુ નું ઉદાહરણ આપો જે (a)ઓરડાના તાપમાને પ્રવાહી છે. (b)છરી વડે આસાનીથી કાપી શકાય છે. (c)ઉષ્માની ઉત્તમ વાહક છે. (d)ઉષ્માના મંદવાહક છે.
ઉત્તર :- (a)ઓરડાના તાપમાને પ્રવાહી છે. :- મરક્યુરી (પારો) (b)છરી વડે આસાનીથી કાપી શકાય છે. :- સોડિયમ ,પોટેશિયમ (c)ઉષ્માની ઉત્તમ વાહક છે. :- સિલ્વર અને કોપર (d)ઉષ્માના મંદવાહક છે. : – લેડઅને મરક્યુરી
2. તણાવપણા અને ટીપાઉપણા અર્થ સમજાવો
ઉત્તર :-
ટીપાઉપણું :- ધાતુને ટીપીને તેના પાતળા પતરા બનાવવાની ક્રિયાને ટીપાઉપણું કહે છે.
તણાવપણું :- ધાતુઓની પાતળા તારમાં ફેરવાઈ જવાની ક્ષમતાને તણાવપણું કહે છે.
પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 46
std 10 science ch3
1. શા માટે સોડિયમને કેરોસીનમાં રાખવામાં આવે છે?
ઉત્તર :- સોડિયમએ અતિ સક્રિય ધાતુ છે. ઓરડાના તાપમાને તે હવામાં ઓક્સિજન સાથે પ્રક્રિયા કરે છે. આ પ્રક્રિયા વધુ ઉષ્માક્ષેપક છે. આથી સોડિયમ ધાતુ હવામા સળગી ઉઠે છે. આમ,સોડિયમની ઑક્સિજન સાથે થતી પ્રક્રિયા અટકાવવા માટે તેને કેરોસીનમાં રાખવામાં આવે છે. કારણકે સોડિયમ કેરોસીન સાથે પ્રક્રિયા કરતું નથી.
2. નીચેની પ્રક્રિયાઓ માટે સમીકરણ લખો.
(i) વરાળ સાથે લોખંડ (ii) પાણી સાથે કેલ્શિયમ અને પોટેશિયમ
ઉત્તર :-
વરાળ સાથે લોખંડ
3Fe(s) + 4H2O(g) → Fe3O4(aq) + 4H2(g)
પાણી સાથે કેલ્શિયમ અને પોટેશિયમ
Ca(s) + 2H2O(l) → Ca(OH)2(aq) + H2(g)
K(s) + 2H2O(l) → 2KOH(aq) + H2(g) + ઉષ્મા ઉર્જા
3. ચાર ધાતુઓ A,B,C અને Dના નમૂના લીધેલા છે. અને નીચે દર્શાવેલા દ્વાવણમાં એક પછી એક ઉમેરેલ છે. પ્રાપ્ત થયેલ પરિણામોને ક્રમમાં નીચે મુજબ કોષ્ટકમાં સારણીબદ્વ કરેલ છે.
ધાતુઓ A,B,C અને D વિશે નીચે દર્શાવેલા પ્રશ્નના ઉત્તર માટે ઉપર્યુક્ત કોષ્ટકનો ઉપયોગ કરો.
(1) સૌથી વધુ સક્રિય ધાતુ કઇ છે?
(2) જો B ને કોપર(II) સલ્ફેટના દ્વાવણમાં ઉમેરવામા આવે તો,તમે શુ અવલોકન કરશો?
(3) ધાતુઓ A,B,C અને Dને પ્રતિક્રિયાત્મકતાના ઊતરતા ક્રમમાં લખો.
ઉત્તર :-
(1) સૌથી વધુ સક્રિય ધાતુ B છે.
(2) કોપર(II) સલ્ફેટના દ્વાવણનો વાદળી રંગ દૂર થાય છે અને લાલ કથ્થાઇ રંગનુ કોપર B ધાતુ પર જમા થશે.
(3) પ્રતિક્રિયાત્મકતાનો ઊતરતા ક્રમ :- B > A > C > D
4. સક્રિય ધાતુમાં મંદ હાઈડ્રોક્લોરિક એસિડ ઉમેરવામાં આવે ત્યારે કયો વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે? લોખંડની મંદ H2SO4 સાથેની પ્રક્રિયાનું સમીકરણ લખો.
ઉત્તર :- સક્રિય ધાતુ જ્યારે મંદ હાઈડ્રોક્લોરિક એસિડ સાથે પ્રક્રિયા કરે છે ત્યારે હાઈડ્રોજન વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે.
સક્રિય ધાતુ એસિડમાંથી હાઇડ્રોજનનું વિસ્થાપન કરે છે જેથી હાઈડ્રોજન વાયુ મુક્ત થાય છે.
Fe(s) + H2SO4(aq) → FeSO4(aq) + H2(g)
5. જ્યારે આયર્ન સલ્ફેટના દ્રાવણમાં ઝીંક ઉમેરવામાં આવે છે ત્યારે તમે શું અવલોકન કરો છો? અહીં થતી રાસાયણિક પ્રક્રિયા લખો.
ઉત્તર :- ઝીંકએ આયર્ન કરતાં વધુ સક્રિય છે તેથી તેને આયર્ન સલ્ફેટમાં ઉમેરતાં તે આયર્ન ધાતુનું વિસ્થાપન કરે છે. પરિણામે દ્રાવણનો રંગ ઝાંખો પડે છે.
જ્યારે ઝિંક સલ્ફેટ બનવાથી દ્રાવણનો લીલો રંગ રંગવિહીન બને છે. અને ભૂખરા કાળા રંગ આયર્ન ધાતુ જમા થાય છે.
Zn(s) + FeSO4(aq) → ZnSO4(aq) + Fe(s)
પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 49
std 10 science ch3
1.(i) સોડિયમ, ઓક્સિજન અને મેગ્નેશિયમ માટે ઇલેકટ્રોન બિંદુની રચના લખો.
(ii) ઇલેકટ્રોનના સ્થાનાંતરણ દ્વારા Na2O અને MgO નુ નિર્માણ દર્શાવો.
(iii) આ સંંયોજનોમાં કયા આયનો હાજર હોય છે?
ઉત્તર :- 
(iii) Na2O માં હાજર રહેલા આયનો :- 2Na+ અને O2-
MgO માં હાજર રહેલા આયનો :- Mg2+ અને O2-
2. આયનીય સંયોજનો શા માટે ઊંચા ગલનબિંદુ ધરાવે છે?
ઉત્તર :- આયનીય સંયોજનોમાં આયનો વચ્ચે પ્રબળ આંતર આયનીય આકર્ષણ બળને તોડવા માટે ખૂબ જ વધુ પ્રમાણમાં ઉર્જાની જરૂર પડે છે. આથી આયનીય સંયોજનોના ગલનબિંદુ અને ઉત્કલનબિંદુ ઘણા ઊંચા હોય છે.
પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 53
std 10 science ch3
1. નીચેના પદો ને વ્યાખ્યાયિત કરો. (a) ખનીજ (b) કાચી ધાતુ (અયસ્ક) (c) ગેંગ
ઉત્તર :- ખનીજ:- જે તત્વો કે સંયોજનો પૃથ્વીના પોપડામાંથી કુદરતી રીતે મળે છે. તેને ખનીજ કહે છે.
કાચી ધાતુ:- જે ખનીજમાં સારા પ્રમાણમાં નિશ્ચિત ધાતુ હોય અને તે ધાતુનું સરળતાથી નિષ્કર્ષણ કરી શકાતું હોય તેવી ખનીજને કાચી ધાતુ (અયસ્ક-ore) કહે છે.
ગેંગ:- પૃથ્વીના પોપડામાંથી મળતી કાચી ધાતુમાં તત્વ એકલું હોતું નથી, પરંતુ તેમાં વધુ માત્રામાં માટી, રેતી તથા અનિચ્છનીય પદાર્થો પણ અશુદ્ધિ સ્વરૂપે હોય છે. આવી અશુદ્ધિ ને ગેંગ કહે છે.
2. કુદરતમાં મુક્ત અવસ્થામાં મળતી બે ધાતુઓના નામ આપો.
ઉત્તર :- સોનુ અને પ્લેટિનમ
3. ધાતુને તેના ઓકસાઈડમાંથી મેળવવા કઇ રાસાયણિક પ્રક્રિયા વપરાય છે?
ઉત્તર :- (i) નીચી સક્રિયતાના ધરાવતી ધાતુનાઓકસાઈડને ગરમ કરતા તેમાંથી ધાતુ છૂટી પડે છે.
દા.ત. 2HgO(s) → 2Hg(l) + O2(g)
(ii) મધ્યમ સક્રિયતા ધરાવતી ધાતુના ઓકસાઈડનું કાર્બન વડે રિડક્શન કરતા ધાતુ છૂટી પડે છે.
દા.ત. ZnO(s) + C(s) → Zn(l) + CO(g)
(iii) ઉંચી સક્રિયતા ધરાવતી ધાતુના ઓકસાઈડના પિગલિત દ્રાવણનું વિદ્યુતવિભાજનીય રિડક્શન કરીને ધાતુ મેળવી શકાય છે.
દા.ત. NaCl ના પિગલિત દ્રાવણનું વિદ્યુતવિભાજનીય રિડક્શન કરતાં કેથોડ પર સોડિયમ ધાતુ મળે છે.
પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 55
std 10 science ch3
1. ઝિંક, મેગ્નેશિયમ અને કોપરના ધાતુ ઓકસાઇડો નીચે દર્શાવેલ ધાતુઓ સાથે ગરમ કરવામાં આવ્યા.
કયા કિસ્સામાં તમે વિસ્થાપન પ્રક્રિયા થતી જોઇ શકો છો ?
ઉત્તર :-
ધાતુ ઝિંક મેગ્નેશિયમ કોપર ઝિંક ઓકસાઇડ પ્રક્રિયા થતી નથી. વિસ્થાપન પ્રક્રિયા થાય છે. પ્રક્રિયા થતી નથી. મેગ્નેશિયમ ઓકસાઇડ પ્રક્રિયા થતી નથી. પ્રક્રિયા થતી નથી. પ્રક્રિયા થતી નથી. કોપર ઓકસાઇડ વિસ્થાપન પ્રક્રિયા થાય છે. વિસ્થાપન પ્રક્રિયા થાય છે. પ્રક્રિયા થતી નથી.
2.કઈ ધાતુ આસાનીથી કટાતી નથી?
ઉત્તર :- જે ધાતુઓની સક્રિયતા ઓછી હોય તેવી ધાતુઓ આસાનીથી કટાતી નથી.
આવી ધાતુઓ સામાન્ય રીતે સક્રિયતા શ્રેણીમાં નીચે આવેલી હોય છે. દા.ત. ચાંદી, સોનુ અને પ્લેટિનમ
3. મિશ્રધાતુઓ એટલે શું ?
ઉત્તર :- બે કે તેથી વધુ ધાતુઓ અથવા ધાતુ અને અધાતુના સમાંગ મિશ્રણને મિશ્રધાતુઓ કહે છે.
મિશ્રધાતુ તેમા રહેલા ઘટકો
(i) પિત્તળ (બ્રાસ) તાંબુ(Cu),ઝિંક(Zn)
(ii) બ્રોન્ઝ(કાંસું) તાંબુ(Cu),ટિન(Sn)
(iii) સોલ્ડર સીસું(Pb),ટીન(Sn)
સ્વાધ્યાય પ્રશ્નોના ઉત્તરો પેજ નંંબર – 55
std 10 science ch3
1. નીચેની પૈકી કઈ જોડ વિસ્થાપન પ્રક્રિયાઓ આપે છે?
(a) NaCl દ્રાવણ અને કૉપર ધાતુ (b) MgCl2 દ્રાવણ અને ઍલ્યુમિનિયમ ધાતુ (c) FeSO4 દ્રાવણ અને ચાંદી ધાતુ (d) AgNO3 દ્રાવણ અને કૉપર ધાતુ
ઉત્તર :- (d) AgNO3 દ્રાવણ અને કૉપર ધાતુ
2. નીચેના પૈકી કઈ પદ્ધતિ લોખંડની સાંતળવાની તવી (Frying Pan) ને કાટ લાગવાથી અટકાવી શકે છે?
(a) ગ્રીઝ લગાવવાની (b) રંગ લગાવવાની (c) ઝિંકનું સ્તર લગાવવાની (d) ઉપર્યુક્ત તમામ
ઉત્તર :- (c) ઝિંકનું સ્તર લગાવવાની
3. એક તત્ત્વ ઑક્સિજન સાથે પ્રક્રિયા કરી ઊંચું ગલનબિંદુ ધરાવતું સંયોજન આપે છે. આ સંયોજન પાણીમાં પણ દ્રાવ્ય છે. આ તત્ત્વ …… હોઈ શકે.
(a) કૅલ્શિયમ (b) કાર્બન (c) સિલિકોન (d) આયર્ન
ઉત્તર :- (a) કૅલ્શિયમ
4. ખાદ્યપદાર્થના ડબા પર ટીનનું સ્તર લાગે છે નહિં કે ઝિંકનું, કારણ કે
(a) ઝિંક ટીન કરતા મોંઘી છે. (b) ઝિંક ટીન કરતાં ઊંચું ગલનબિંદુ ધરાવે છે. (c ) ઝિંક ટીન કરતાં વધુ સક્રિય છે. (d) ઝિંક ટીન કરતાં ઓછી સક્રિય છે.
ઉત્તર :- (c ) ઝિંક ટીન કરતાં વધુ સક્રિય છે.
5. તમને એક હથોડી, બૅટરી, ગોળો, તાર અને સ્વિચ આપેલા છે.
(a) તમે તેમનો ધાતુઓ અને અધાતુ વચ્ચે ભેદ પારખવા કેવી રીતે ઉપયોગ કરી શકશો?
(b) ધાતુઓ અને અધાતુઓ વચ્ચેની આ પરખ કસોટીઓની ઉપયોગિતાનું મૂલ્યાંકન કરો.
ઉત્તર :- (a) હથોડી વડે ધાતુને ટીપીને પતરાં બનાવી શકાય છે, એટલે કે ધાતુ આઘાતવર્ધનીય ગુણ ધરાવે છે. જ્યારે અધાતુને ટીપીને પતરાં બનાવી શકાતાં નથી. બૅટરી, ગોળો, તાર અને સ્વિચને યોગ્ય પરિપથમાં જોડીને ધાતુમાંથી વિદ્યુતપ્રવાહ પસાર કરતાં ધાતુમાંથી વિદ્યુતનું વહન થાય છે, એટલે કે ધાતુ વિદ્યુતના વાહક છે. જ્યારે અધાતુમાંથી વિદ્યુતનું વહન થતું નથી, જે દર્શાવે છે કે અધાતુ વિદ્યુતના અવાહક છે.
(b) પહેલા પ્રયોગથી નક્કી થાય છે કે, ધાતુમાં આઘાત વર્ધનીય ગુણ (ટિપાઉપણા અને તણાવપણાનો ગુણ) જોવા મળે છે, જ્યારે અધાતુમાં આ ગુણ જોવા મળતો નથી. બીજા પ્રયોગથી નક્કી થાય છે કે ધાતુ વિદ્યુતના વાહક હોય છે, જ્યારે અધાતુ વિદ્યુતના અવાહક હોય છે.
6. ઊભયગુણી ઑક્સાઇડ એટલે શું? ઊભયગુણી ઑક્સાઇડનાં બે ઉદાહરણો આપો.
ઉત્તર:- ધાતુના જે ઓક્સાઈડ એસિડ અને બેઇઝ એમ બંને સાથે પ્રક્રિયા કરીને ક્ષાર અને પાણી આપે છે. તેવા ઓક્સાઈડને ઉભયગુણી ઓક્સાઈડ કહે છે. ઉદાહરણ :- એલ્યુમિનિયમ ઓક્સાઈડ (Al2O3), ઝીંક ઓક્સાઇડ (ZnO)
7. એવી બે ધાતુઓ જે મંદ ઍસિડમાંથી હાઇડ્રોજનનું વિસ્થાપન કરશે અને બે ધાતુઓ જે આમ ન કરી શકતી હોય તેમનાં નામ આપો.
ઉત્તર :- ઝિંક અને એલ્યુમિનિયમ એ મંદ એસિડમાંથી હાઇડ્રોજનનું વિસ્થાપન કરે છે. જયારે કોપર અને પારો એ મંદ એસિડમાંથી હાઇડ્રોજનનું વિસ્થાપન કરી શકતી નથી.
8. ધાતુ M ના વિદ્યુતવિભાજનીય શુદ્ધીકરણમાં એનોડ, કેથોડ અને વિદ્યુતવિભાજ્ય તરીકે તમે શું લેશો?
ઉત્તર :- વિદ્યુતવિભાજનીય શુદ્ધીકરણમાં અશુદ્વ ધાતુના સળીયાને એનોડ તરીકે, શુદ્વ ધાતુની પાતળી પ્લેટને કેથોડ તરીકે અને ધાતુક્ષારના દ્વાવણને વિદ્યુતવિભાજ્ય તરીકે લેવામાં આવે છે.
9. પ્રત્યુષે સ્પેચ્યુલા પર સલ્ફર પાઉડર લીધો અને તેને ગરમ કર્યો. નીચેની આકૃતિમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે તેણે તેની ઉપર કસનળી ઊંધી રાખીને ઉત્પન્ન થતો વાયુ એકત્ર કર્યો.
(a) વાયુની અસર (i) શુષ્ક લિટમસ પેપર પર શી થશે? (ii) ભેજયુક્ત લિટમસ પેપર પર શી થશે?
(b) પ્રક્રિયા માટે સમતોલિત રાસાયણિક સમીકરણ લખો.
ઉત્તર :- સલ્ફર પાઉડરને ગરમ કરતા સલ્ફર ડાયોકસાઇડ મળે છે, જે એસિડીક પ્રકૃતિ ધરાવતો હોવાથી તેનુ જલીય દ્વાવણ સલ્ફ્યુરસ એસિડ(H2SO3) બનાવે છે.
(a) વાયુની અસર :
(i) શુષ્ક લિટમસ પેપર પર કોઇ અસર થશે નહિ.
(ii) ભેજયુક્ત ભૂરા લિટમસ પેપર લાલ બનાવે છે.
(b) સમતોલિત રાસાયણિક સમીકરણ :
S(s) + O2(g) → SO2(g)
SO2(g) + H2O(l) → H2SO3(aq)
સલ્ફ્યુરસ એસિડ
10. લોખંડનું ક્ષારણ અટકાવવાના બે ઉપાય જણાવો.
ઉત્તર :- હવા, પાણી અને ભેજના સંંપર્કમાં રહેલી ધાતુને કાટ લાગે છે. આ કાટ લાગવાની ક્રિયાને ક્ષારણ કહે છે.
→ રંગ કરીને, તેલ લગાવીને, ગ્રીસ લગાવીને, ગેલ્વેનાઈઝિંગ,ક્રોમ પ્લેટિંગ કરીને, એનોડીકરણ દ્વારા અથવા મિશ્રધાતુઓ બનાવીને લોખંડનું ક્ષારણ અટકાવી શકાય છે.
→ દા.ત. સ્ટીલ અને લોખંડ ને કાટ સામે રક્ષણ આપવા માટે તેમની પર ઝિંક નું પાતળું સ્તર લગાવવાની પદ્ધતિ ગેલ્વેનાઈઝેશન છે. જો ઝિંકનું સ્તર તૂટી જાય તો પણ ગેલ્વેનાઈઝ વસ્તુ નું કાટ સામે રક્ષણ થાય છે.
11. જ્યારે અધાતુઓ ઑક્સિજન સાથે સંયોજાય ત્યારે બનતા ઑક્સાઇડના પ્રકાર કયા છે?
ઉત્તર :- અધાતુઓ ઑક્સિજન સાથે સંયોજાઇને એસિડિક ઑક્સાઇડ બનાવે છે.
દા.ત. SO2, SO3, CO2, Cl2O7
12. કારણ આપો :
(a) પ્લેટિનમ, સોનું અને ચાંદી આભૂષણો બનાવવા વપરાય છે.
(b) સોડિયમ, પોટેશિયમ અને લિથિયમનો તેલમાં સંગ્રહ કરવામાં આવે છે.
(c) એલ્યુમિનિયમ ખૂબ જ પ્રતિક્રિયાત્મક ધાતુ છે તેમ છતાં રસોઈનાં વાસણો બનાવવા માટે વપરાય છે.
(d) કાર્બોનેટ અને સલ્ફાઇડ અયસ્ક સામાન્ય રીતે નિષ્કર્ષણ દરમિયાન ઓક્સાઇડમાં ફેરવાય છે.
ઉત્તર :- (a) કારણ કે આ ધાતુઓ ધાત્વિક ચમક ધરાવે છે. તે તણાવપણા કે ટિપાઉપણાનો ગુણ ધરાવે છે. પરિણામે આભૂષણોને યોગ્ય આકાર, ઘાટ આપી શકાય છે. તદઉપરાંત તે પાણી કે હવા સાથે કોઇ પણ રાસાયણિક પ્રક્રિયા કરતી નથી. આ બધા ગુણધર્મોને લીધે પ્લેટિનમ, સોનુ અને ચાંદી આભૂષણો બનાવવા વપરાય છે.
(b) સોડિયમ, પોટેશિયમ અને લિથિયમ જેવી ધાતુઓ અતિ સક્રિય હોવાથી તે હવા કે હવામાંના ભેજ સાથે પ્રક્રિયા કરી હાઈડ્રોજન વાયુ મુક્ત કરે છે. હાઇડ્રોજન વાયુ દહનશીલ હોવાથી તરત જ આગ લાગે છે. આવી દુર્ઘટના નિવારવા માટે તેમને તેલમાં સંગ્રહ કરવામાં આવે છે.
(c) ઍલ્યુમિનિયમ ખૂબ જ પ્રતિક્રિયાત્મક ધાતુ હોવાથી તે હવામાંના ઑક્સિજન સાથે પ્રક્રિયા કરી ઍલ્યુમિનિયમ ઑક્સાઇડનું પાતળું, નિષ્ક્રિય અને સ્થાયી પડ બનાવે છે; જે ઍલ્યુમિનિયમ પ રક્ષણાત્મક પડ તરીકે બાઝે છે. આમ, ઍલ્યુમિનિયમનું ગલનબિંદુ ઊંચું હોવાથી તથા તે ઉષ્માનું સારું વાહક હોવાથી તેમાંથી રસોઈનાં વાસણો બનાવી શકાય છે. તદ્ઉપરાંત અન્ય ધાતુઓની સરખામણીમાં તેનું ઉત્પાદન – મૂલ્ય પણ ઓછું હોવાથી મોટા ભાગે રસોઈનાં વાસણો ઍલ્યુમિનિયમમાંથી બનાવવામાં આવે છે.
(d) ધાતુના નિષ્કર્ષણ દરમિયાન કાર્બોનેટ કે સલ્ફાઇડયુક્ત અયસ્કોને ઑક્સાઇડમાં ફેરવવી આવશ્યક છે, કારણ કે ઑક્સાઇડમાંથી ધાતુનું રિડક્શન, કાર્બોનેટ કે સલ્ફાઇડની તુલનામાં સરળતાથી થાય છે.
13. તમે ચોક્કસપણે નિસ્તેજ (ઝાંખા) તાંબાનાં વાસણો લીંબુ અથવા આમલીના રસ વડે શુદ્ધ થતાં જોયાં છે. સમજાવો કે શા માટે આવા ખાટા પદાર્થો વાસણો શુદ્ધ કરવા માટે અસરકારક છે?
ઉત્તર :- નિસ્તેજ (ઝાંખા) તાંબાનાં વાસણો ઉપર ક્ષારણને કારણે કોપર કાર્બોનેટનુ લીલુ સ્તર લાગે છે. તેને લીધે વાસણો ઝાંખા પડે છે. આથી લીંબુ કે આમલીના રસમાં રહેલ એસિડની મદદથી વાસણોને સાફ કરતા ઝાંખા પડેલ વાસણોની ચમક પાછી આવે છે.
14. રાસાયણિક ગુણધર્મોના આધારે ધાતુઓ અને અધાતુઓ વચ્ચે ભેદ પારખો.
ઉત્તર :- ધાતુઓના રાસાયણિક ગુણધર્મો :
1. તે વિદ્યુત ધનમય તત્ત્વ છે.
2. તેના ઑક્સાઇડનાં જલીય દ્રાવણો બેઝિક હોય છે.
3. તે મંદ ઍસિડ સાથે હાઇડ્રોજન વાયુ આપે છે.
4. તેના ઑક્સાઇડ બેઝિક કે ઉભયગુણી હોય છે. દા.ત. Na2O, Al2O3
5. તેના પરમાણુની બાહ્યતમ કક્ષામાં એક, બે કે ત્રણ ઇલેક્ટ્રૉન હોય છે.
અધાતુઓના રાસાયણિક ગુણધર્મો :
1. તે વિદ્યુત ઋણમય તત્ત્વ છે.
2. તેના ઑક્સાઇડનાં જલીય દ્રાવણો ઍસિડિક હોય છે.
3. તે મંદ ઍસિડ સાથે હાઇડ્રોજન વાયુ આપતા નથી.
4. તેના ઑક્સાઇડ ઍસિડિક કે તટસ્થ હોય છે. દા.ત. SO2 , CO
5. તેના પરમાણુની બાહ્યતમ કક્ષામાં ત્રણથી વધારે ઇલેક્ટ્રૉન હોય છે.
15. એક વ્યક્તિ ઘરે – ઘરે સુવર્ણકાર તરીકે જઈને ઊભો રહે છે. તે જૂના અને નિસ્તેજ (ઝાંખા) સોનાનાં ઘરેણાની ચમક પાછી લાવી આપવાનું વચન આપે છે. એક બિનસાવધ ગૃહિણી તેને સોનાની બંગડીઓનો સેટ આપે છે, જેને તેણે એક ખાસ દ્રાવણમાં ડુબાડ્યો. બંગડીઓ નવા જેવી જ ચમકવા લાગી પરંતુ તેના વજનમાં ભારે ઘટાડો થયો. ગૃહિણી ઉદાસ થઈ ગઈ પરંતુ નિરર્થક દલીલ પછી વ્યક્તિ ઉતાવળે ફેરો કરી જતો રહ્યો. શું તમે ગુપ્તચર તરીકે વર્તી તેણે ઉપયોગમાં લીધેલા દ્રાવણનો પ્રકાર શોધી શકશો?
ઉત્તર :- એ વ્યકિત એક્વા રીજિયા દ્વાવણનો ઉપયોગ કરી રહ્યો હતો, જે સાંદ્વ હાઇડ્રોક્લોરિક એસિડ અને સાંદ્વ નાઇટ્રિક એસિડ્નુ કદથી 3:1 પ્રમાણ છે, જેમા સોનુ ઓગળે છે.
16. કારણ આપો કે કૉપર ગરમ પાણીની ટાંકી બનાવવા માટે વપરાય છે પરંતુ સ્ટીલ (આયર્નની મિશ્રધાતુ) વપરાતું નથી.
ઉત્તર :- કોપર (તાંબુ) ઠંડા કે ગરમ પાણી સાથે પ્રક્રિયા કરતુ નથી. તદઉપરાંત તે પાણીની બાષ્પ સાથે પ્રક્રિયા કરતુ નથી. આથી કોપર ગરમ પાણીની ટાંકી બનાવવા માટે વપરાય છે, પરંતુ સ્ટીલ (આયર્નની મિશ્રધાતુ) પાણીની બાષ્પ સાથે પ્રક્રિયા કરે છે. આથી સ્ટીલમાં રહેલ આયર્નનુ ધીમે ધીમે ક્ષયન થાય છે. આથી સ્ટીલ ગરમ પાણીની ટાંકી બનાવવા માટે વપરાતું નથી.
વિચાર વિસ્તાર અને નિબંધ મેળવવા માટે નીચે ક્લિક કરો.
Gujarati Nibandhmala
ગુજરાતી અહેવાલ લેખન Aheval Lekhan ભાગ – 1
આપેલ પંક્તિઓનો વિચાર વિસ્તાર કરો. ભાગ – 1
આપેલ પંક્તિઓનો વિચાર વિસ્તાર કરો. ભાગ – 2
આપેલ પંક્તિઓનો વિચાર વિસ્તાર કરો. ભાગ – 3